PORSZEWICE
N 51° 42' 53" ● E 19° 17' 55"
Jesteś na południowym skraju największego parku wiejskiego w województwie łódzkim, będącego częścią kompleksu leśno-parkowego "Uroczyska Porszewice". Przystanek zlokalizowano przy lokalnej drodze do Państwowego Domu Dziecka w Porszewicach.
Park w Porszewicach ma powierzchnię 31 ha i kryje w sobie kilka unikatowych obiektów, w tym willę w stylu dworkowym wzniesioną w latach 1911-12, drewniane wille letniskowe oraz cmentarz wojenny będący pamiątką z czasów I wojny światowej.
● Park wiejski w Porszewicach
W 1911 roku właścicielami dużego majątku w Porszewicach, będącego wcześniej własnością m.in. Lisów, Kossakowskich, Okołowiczów, Siwczyńskich i Gehligów, stali się bracia Emil, Karol i Ryszard Steinertowie, członkowie znanej rodziny łódzkich fabrykantów.
Protoplastą rodu Steinertów na ziemi łódzkiej był pochodzący z Chemnitz Karol Gottlob Steinert (1780-1849), który przybył do Łodzi w 1829 roku. Założył tu wówczas niewielką manufakturę farbiarską, a następnie pracował jako drukarz w fabryce Ludwika Geyera. Jego syn Karol Gottlieb Steinert (1808-65) początkowo uczył się w Tomaszowie, później również pracował u Geyera jako czeladnik drukarski.
W 1834 roku Steinertowie założyli już własną firmę, a w 1839 roku u zbiegu ulic Tymienieckiego powstał murowany, parterowy dom tkacza i zabudowania fabryczne. Z czasem firma Steinertów stała się jedną z największych drukarni tkanin w Królestwie Polskim.
Po śmierci Karola Steinerta jego syn Adolf Steinert przejął interesy rodzinne i wkrótce, przy ul. Piotrkowskiej 272 wzniósł neorenesansową, piętrową rezydencję. W początkach XX wieku przedsiębiorstwo przejęli jego synowie - Emil, Karol, Robert i Ryszard. Dwaj pierwsi pomiędzy starym już domem tkacza i nowszą rezydencją, wznieśli niezwykle okazały pałac w stylu manieryzmu północnego.
Emil Steinert był z wykształcenia dendrologiem. To za jego sprawą w Porszewicach powstał ogromny park o powierzchni 31 hektarów, do dziś pozostający największym parkiem wiejskim w województwie łódzkim. Na terenie oraz na obrzeżach parku powstał murowany dworek konstrukcji szachulcowej oraz kilka drewnianych i murowanych willi letniskowych.
W momencie powstania parku w Porszewicach istniała już parterowa drewniana willa (dworek ?), wzniesiona przez poprzednich właścicieli majątku - Gehligów około 1894 roku. Willę tą rozbudowano w 1934 roku dodając piętro i nadając jej charakter letniskowy. Nie wykluczone, że willa ta powstała na fundamentach starego, XVIII-wiecznego dworu wzniesionego przez któregoś z poprzednich właścicieli Porszewic. Już po II wojnie światowej nadano jej nazwę "Lipy".
W latach 1911-12 w pobliżu willi stanął murowany dworek Steinertów. Budowla ze stromym dachem z facjatkami, częściowo z charakterystycznym murem szachulcowym poddasza nawiązywała do ówczesnej architektury uzdrowiskowej i leśnej, a także do budowanych wówczas zameczków myśliwskich.
Willa-dworek Steinertów w Porszewicach
Oprócz dziś najbardziej znanych dworku i piętrowej willi stojącej obok, na terenie i na obrzeżach parku porszewickiego powstało jeszcze kilka innych obiektów, w tym dwie drewniane i dwie murowane wille, którym podobnie jak willi "Lipy", nazwy nadano już po II wojnie światowej ("Jaskółka", "Jutrzenka", "Zgoda" i Orlęta" - patrz niżej). Ich właścicielami byli Karol, Edward i Ryszard Steinertowie.
Willa "Lipy" w Porszewicach
W 1926 roku właścicielem "majątku leśnego Porszewice" był Ryszard Steinert. Powierzchnia kompleksu wynosiła 167,96 ha. W tym samym roku jako właścicieli ziemskich w Porszewicach i Okołowicach wymieniono Ryszarda i Karola Steinertów.
Karol Steinert posiadał tu "gospodarstwo ogrodnicze". W latach 30 XX wieku jako właścicieli ziemskich w Porszewicach wymieniono tu Karola i Ryszarda Steinertów.
W 1938 roku murowaną willę "Zgoda" zakupił Adolf Kindermann. Swoje miejsce (w nieznanym czasie) znalazła tu również drewniana leśniczówka, której ruiny odnaleźć można dziś w sąsiedztwie willi "Orlęta". Istniała już na pewno w latach 30 XX wieku.
● Cmentarz ewangelicki w Porszewicach
Dawny cmentarz ewangelicki w Porszewicach znajduje się na terenie uroczyska "Porszewice". Po nagrobkach, względnie istniejących tu niegdyś mogiłach ewangelickich nie ma tu już żadnych śladów w terenie. Zachowały się jedynie nieliczne fragmenty porozrzucanych elementów betonowych, bez możliwości jakiejkolwiek identyfikacji.
Według niepotwierdzonych danych porszewicki cmentarz ewangelicki założono dopiero około 1905 roku, znacznie później niż inne nekropolie ewangelickie w okolicy. Można również przypuszczać, że pochówków cywilnych było tu znacznie mniej niż na innych tego typu cmentarzach. Znaczną część nekropolii zajęły natomiast pochówki wojenne, dokonane tu w początkach I wojny światowej.
● Cmentarz z I wojny światowej w Porszewicach
Cmentarz z I wojny światowej w Porszewicach znajduje się na terenie uroczyska "Porszewice", w sąsiedztwie archidiecezjalnego ośrodka rekolekcyjnego. Cmentarz powstał w granicach nieużytkowanego już dzisiaj cmentarza ewangelickiego w Porszewicach. Zajmuje powierzchnię ok. 1.980 m2.
W okolicach Porszewic walki toczyły się dwukrotnie, w dniu 19 listopada 1914 roku, kiedy 38 dywizja niemiecka przełamała linie obrony wojsk rosyjskich zmuszając je do odwrotu oraz w dniach od 2 do 5 grudnia 1914 roku, kiedy nastąpił kontratak jednostek rosyjskich, zmuszający Niemców do opuszczenia zajmowanych stanowisk. Ich dywizja została wówczas rozbita i poniosła wielkie straty.
Według dostępnych danych na terenie porszewickiego cmentarza pochowano najpierw 146 żołnierzy niemieckich, wszystkich z jednego i tego samego 94 pułku piechoty poległych w okolicach w dniu 19 listopada 1914 roku. Pierwotnie zatem porszewicki cmentarz był typowym cmentarzem pułkowym.
Fragment jednej z kart 8-stronicowej listy żołnierzy 94 pułku piechoty, sporządzonej w początkach lat 20 XX wieku, pochowanych na cmentarzu wojennym w Porszewicach
Przeniesiono tu również ( 6 żołnierzy, nieznanych z nazwiska i przynależności wojskowej, wcześniej pochowanych "w Mejowie", czyli najpewniej w pobliskiej Majówce. Według niepotwierdzonych danych ekshumacja ta miała miejsce jeszcze w czasie wojny, w 1917 roku.
Cmentarz wojenny w Porszewicach w XX-leciu międzywojennym i obecnie
Z okresu międzywojennego zachowało się kilka krótkich opisów tego cmentarza. W kwietniu 1924 roku cmentarz opisano w sposób następujący: "cmentarz poległych żołnierzy niemieckich, 1980 m2 , wał ziemny, 1 m wysoki, brak bramy, którą skradziono, 146 mogił pojedynczych, 1 pomnik ogólny z kamienia ciosanego postawiony w 1914 roku, krzyży 146 z drewna sosnowego, stan dobry".
Z kolei w początkach października 1927 roku wójt gminy Górka Pabianicka dokonał oględzin cmentarzy i mogił wojennych na terenie gminy, w tym m.in. cmentarza wojennego w Porszewicach, stwierdził tu brak bramy oraz fakt, że cmentarz zarośnięty jest trawą i zaroślami. Oficjalna notatka z tego czasu zaleca by pobudować bramę, usunąć zarośla i oczyścić mogiły.
Do dziś na cmentarzu zachowała się tylko jedna płyta nagrobna z nazwiskiem szeregowego Paula Lindlera z 38 dywizji niemieckiej, rozbitej w początkach grudnia w wyniku kontrataku armii rosyjskiej.
Nagrobek Paula Lindlera na cmentarzu z I wojny światowej w Porszewicach
Teren cmentarza leżącego w pobliżu ogrodzenia Ośrodka Rekolekcyjno-Konferencyjnego Archidiecezji Łódzkiej został uporządkowany w 2011 roku staraniem Nadleśnictwa Grotniki, Gminy Pabianice i mieszkańców wsi Porszewice. Ustawiono tu wówczas obelisk z tablicą. Na tablicy umieszczono napis:
"Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy choć sami macie doskonalsze wznieść - Adam Asnyk. Tu spoczywają żołnierze wielu wyznań i narodowości polegli w listopadzie i grudniu 1914 r podczas bitwy pod Łodzią jednej z największych i najkrwawszych batalii I wojny światowej. Tablicę ufundowano w celu upamiętnienia tych tragicznych wydarzeń 1 lipca 2011 r. Mieszkańcy Gminy Pabianice".
Kamienne obeliski - dawny i współczesny - na cmentarzu z I wojny światowej w Porszewicach
Do cmentarza doprowadzają żółte znaki edukacyjnej "Ścieżki im. Bitwy Łódzkiej 1914 roku" biorącej swój początek w miejscu postojowym Nadleśnictwa Grotniki.
Więcej o:
PORSZEWICE
Wieś na Wysoczyźnie Łaskiej. Znajduje się tu Państwowy Dom Dziecka istniejący od 1947 r. oraz oddany do użytku w 2009 roku Ośrodek Rekolekcyjno-Konferencyjny Archidiecezji Łódzkiej "Uroczysko Porszewice".
W księgach ziemskich sieradzkich, pod datą 20 marca 1414 roku można znaleźć ogólnikową zapiskę o rozgraniczeniu szlacheckiej wsi Porszewice z kapitulnymi Żytowicami. Jest to prawdopodobnie najstarsza znana pisemna wzmianka o wsi Porszewice.
Porszewice pojawiają się w dokumentach również w 1415 roku. Z tego czasu pochodzi informacja o podziale rozległych dóbr tzw. kompleksu porszewickiego pomiędzy braćmi Świętopełkiem, Klemensem i Stefanem z rodu Lisów. Właścicielem Porszewic, podobnie jak Bechcic, Woli Grzymkowej, Ozorkowa oraz Strzeblewa Wielkiego i Małego został wówczas Klemens Lis. Jego bracia otrzymali wówczas Biskupice, Tubądzin i Rudniki.
Podział dóbr kompleksu porszewickiego na części spowodował, że ich właściciele zaczęli przybierać nazwiska od poszczególnych posiadłości i w ten sposób wyodrębniły się rodziny Rudnickich, Biskupskich, Strzeblewskich i innych, herbu Lis. W 1458 roku majętność Klemensa Lisa znów została rozdrobniona, poprzez podział, tym razem pomiędzy jego trzech synów.
Piotr Wspinek z Będkowa, od 1476 roku tenutariusz dóbr pabianickich podjął się w dniu 14 maja tegoż roku (już w kilka dni po objęciu urzędu) uregulowania spraw własnościowych z dziedzicem Porszewic sąsiadujących z dobrami pabianickimi. Rok później przed sądem w Piotrkowie dokonano zamiany działki zwanej Charzew koło Porszewic. W zamian kapituła dostała od Jana [ herbu Lis ? ] z Porszewic pole zwane Modlicą, które włączono do Żytowic.
W 2 dekadzie XVI stulecia Jan Łaski wspomina "Poczischowicze" w składzie parafii "sancti Martini et santae Mariae Magdalenae" w Górce, wymieniając obok tych dwóch wsi także Gorzew, Górkę Małą lub Szynkielew ("minor Gorka alyas Syekyelow"), Petrykozy, Piątkowisko, Kudrowice, Konin, Świątniki i "Coczewo" (Kociewo, prawdopodnie zaginiona ???). Wsie Górka Wielka, Górka Mała (dziś: Szynkielew), Petrykozy, Piątkowisko, Kudrowice i Świątniki należały wówczas do dóbr kapitulnych, zaś Gorzew, Konin (później w dobrach kapituły), Porszewice i Kociewo znajdowały się w rękach szlacheckich.
W 1511 roku we wsi "Porzyssewicze" w parafii Górka, odnotowano 6 łanów, a w 1518 roku - 8 łanów. W dniu 15 listopada 1518 roku oblatowano w Piotrkowie akt graniczny pomiędzy wsiami Prusinowice, Porszewice i Majówka.
W 1552 roku we wsi "Porszewicze" było 11 osadników, a w 1553 roku - 8 i 1/2 łana. Była tu również karczma od której odprowadzano podatki. Z kolei w dniu 25 czerwca 1612 roku w Piotrkowie oblatowano akt graniczny pomiędzy Świątnikami, a Porszewicami (w akcie zapisanymi jako Proszowice).
W taryfie podymnego z 1775 roku odnotowano we wsi "Porzewice", własności szlacheckiej w powiecie szadkowskim województwa sieradzkiego 16 dymów. W latach 1783-84 właścicielką Porszewic i Gorzewa (a także Bechcic, Czołczyna, Prusinowic, Żabic i Żabiczek) była kasztelanowa Katarzyna z Potockich Kossakowska, wdowa po kasztelanie kamieńskim Stanisławie Kossakowskim. W 1789 roku w Porszewicach było 20 dymów, a właścicielką wsi nadal była Kossakowska.
Kasztelanowa Kossakowska była właścicielką dóbr bechcickich jeszcze w 1797 roku. W lat 1794-97 toczył się bowiem proces przed sądem sieradzkim w sprawie sporu granicznego pomiędzy kasztelanową Kossakowską, jako właścicielką majątku Bechcice, a Wincentym Szulmierskim (Sulimierskim), dziedzicem sąsiednich dóbr Srebrna (dziś część Konstantynowa Łódzkiego).
Porszewice na mapie Pertheesa z 1793 roku
W początkach XIX wieku właścicielem Porszewic (a z nimi dóbr bechcickich) stał się Mikołaj Krzywiec-Okołowicz (1762-1841). W 2 połowie lat 20 XIX wieku Porszewice stały się własnością Kwiryna Krzywca-Okołowicza (1797-1848; syna Mikołaja Krzywca-Okołowicza), pozostając w jego rękach do 1845 roku.
Dobra te oddawano w dzierżawę. Na przykład w 1826 i 1827 roku ich dzierżawcą był Leon Cybulski, który zawarł w tej kwestii umowę jeszcze z Mikołajem Krzywcem-Okołowiczem. Kolejni dzierżawcy - Franciszek Kamiński w 1828 roku czy Róża z Więckowskich i Stanisław Otoccy w 1832 roku, zawierali takie umowy już z Kwirynem Okołowiczem.
W 1827 roku Porszewice będące własnością prywatną liczyły 19 domów i 138 mieszkańców. Wchodziły w skład powiatu szadkowskiego, w obwodzie sieradzkim, w granicach ówczesnego województwa kaliskiego. Siedzibą parafii była Górka (Pabianicka).
Kwiryn Krzywiec-Okołowicz (1797-1848) był właścicielem Porszewic (i pobliskich Okołowic) do 1845 roku. Dziesięć lat później, w dniu 9 lutego 1855 roku "...zmarł w Okołowicach Piotr Siwczyński, dziedzic Porszewic i Okołowic lat siedemdziesiąt sześć maiący, urodzony w Szulmierzycach [w] Xięstwie Poznańskim, syn Michała i Wiktoryi z Siwczyńskich, pozostawiając po sobie owdowiałą żonę Krystynę z Jaroszewskich...".
W aktach notarialnych szadkowskich zachował się spis po śmierci Siwczyńskiego, wspomniane zostały w nim dzieci; Piotr, Henryk, Józefa, Emilia, Teodozja Bogdańska oraz wdowa Krystyna z Jaroszewskich. W akcie tym zaznaczono że dobra te były "...kupione od Kwiryna Okołowicza, Porszewice i Okołowice za 22 200 rb...".
W 1855 roku "possesorem" Porszewic (ale nie właścicielem, tylko kolejnym dzierżawcą) był Ignacy Cieśliński. Trzy lata później w Górce Pabianickiej, w dniu 29 grudnia 1858 r. w tamtejszym kościele został ochrzczony Wacław Franciszek Siwczyński, syn Piotra Siwczyńskiego lat 28, dziedzica Okołowic, zapewne wnuk Piotra Siwczyńskiego zmarłego w 1855 roku.
"Słownik Geograficzny..." wymienia Porszewice jako wieś i folwark w gminie i parafii "Górka Pabjańska", w powiecie łaskim, w odległości 13 wiorst od Łasku. Wieś liczyła wówczas 12 domów, 134 mieszkańców i 156 mórg ziemi włościańskiej, folwark zaś - 3 domy, 3 mieszkańców i 586 mórg gruntów.
W 1881 roku dobra dominialne Porszewice składały się z wsi i folwarków Porszewice i Okołowice. Rozległość majątku wynosiła 881 mórg. Do folwarku w Porszewicach należało 6 budynków murowanych i 2 drewniane oraz 742 morgi gruntów, w tym 551 mórg gruntów ornych i ogrodów, 23 morgi łąk, 85 mórg lasu i 22 morgi nieużytków. Z kolei na folwark Okołowice składał się 1 budynek murowany i 3 drewniane, 239 mórg gruntów, w tym 161 mórg gruntów ornych, 23 - łąk, 5 - pastwisk, 44 - lasu i 6 mórg nieużytków.
Fragment parku w Porszewicach
"Alfabetyczny spis miejscowości guberni piotrkowskiej..." sporządzony w latach 1899-1900 odnotował wieś i folwark Porszewice (gmina Górka Pabianicka, powiat łaski). We wsi było 15 budynków mieszkalnych i 18 gospodarczych, 199 (w tym 192 stałych) mieszkańców oraz 170 mórg gruntów ornych i 5 mórg nieużytków. W folwarku Porszewice było wówczas 5 budynków mieszkalnych i 12 gospodarczych, 63 mieszkańców oraz 884 morgi gruntów ornych i 14 mórg nieużytków.
W latach 80 XIX stulecia Porszewice i Okołowice należały do łódzkiej rodziny Petersów. Następnie ich właścicielami byli bracia Gustaw, Brunon i Adolf Gehligowie pochodzący z rodziny znanych łódzkich browarników. Było tu gospodarstwo rybne, a w łódzkich gazetach na przełomie wieków co jakiś czas reklamowano hodowane tu karpie. Po Gehligach właścicielami majątku w Porszewicach stali się Steinertowie [ patrz wyżej ].
Porszewice na mapie zachodniej Rosji z 1914 roku
Na folwarkach Porszewice I i II odnotowano odpowiednio po 4 domy mieszkalne, 69 i 48 mieszkańców, w tym 100 i 48 Polaków - katolików oraz 3 i 0 Niemców - ewangelików. Według danych z lat 1938-39 było we wsi 204 mieszkańców, w tym, 161 osób wyznania katolickiego, a 43 ewangelickiego.
W okresie międzywojennym istniała w Porszewicach jednoklasowa, publiczna szkoła powszechna, w której uczyły się dzieci z Petrykóz i okolicznych wsi.
Majątek porszewicki na polskiej mapie WIG z lat 30 XX wieku, wydanej jako niemiecka mapa "Heereskarte" w 1944 roku
W 1926 roku uczniami szkoły byli: H. Agata, J. Agata, G. Banat, J. Banat, G. Czech, J. Grala, W. Grala, W. Grala, J. Gralanka, K. Gregorowski, T. Gregorowski, J. Guga, M. Guż, S. Guż, W. Guż, J. Józefczyk, A. Kochanek, M. Kochanek, S. Kochanek, Z. Kochanek, M. Kolasa, F. Kowaliński, I. Kropidłowska, M. Kropidłowska, R. Kropidłowska, S. Kupska, P. Kupski, W. Kupski, T. Madej, H. Michalak, M. Młodzik, M. Orłowski, T. Orłowski, J. Pierzchała, K. Pierzchała, M. Piotrowski, J. Siuda, W. Siuda, W. Sujecki, L. Sujka, M. Sujka, W. Sulej, W. Sulej, T. Szczerkowski, H. Trzeszczak, E. Wentel, F. Wentel, Jan Winiarski, G. Wojsa, K. Wojsa oraz R. Ziemba.Opiekunem szkoły był Fr. Wojsa, a jej kierownikiem Jan Winiarski. W dniu 29 listopada 1936 roku rozpoczęło swą działalność Kółko Rolnicze skupiające 21 członków.
W 1974 roku oddano po adaptacji Dom Nauczyciela, sklep spożywczy, wyremontowano szkołę podstawową, urządzono przystanek PKS „Las”, postawiono domki kempingowe.
W 1977 roku przy Zakładzie Produkcji Leśnej "LAS" powstała jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej.
Opracowanie: Piotr Sölle
Współpraca: Bogdan Miszczak, Grzegorz Jagusiak, Marcin Wieczorek
Zdjęcia: Piotr Sölle
© Wszelkie prawa zastrzeżone
Bibliografia:
● Alfavitnyj spisok naselennyh mest Petrokovskoj Guberni, sostavlennyj v 1899-1900 godah, Piotrków 1900;
● Baruch M., Pabianice, Rzgów i wsie okoliczne, Warszawa 1903;
● Dwory i pałace okolic Łodzi, Łódź 1997;
● Europa w rodzinie. Ziemiaństwo Polskie w XX wieku - www.ziemianie.pamiec.pl;
● Księga Adresowa Polski ( wraz z w. m. Gdańskiem ) dla handlu, rzemiosł i rolnictwa; Annuaire de la Pologne ( y Compris la V. I. de Dantzig ) pour le Commerce, L'Industrie.les Metiers et L'Agriculture, Warszawa 1926/27;
● Łaski J., Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, t. I, wyd. J. Łukowski, Gniezno 1880;
● Nejman E. H., Parafie dekanatu szadkowskiego i niektóre z dekanatu lutomierskiego (powiat szadkowski) w dawnej statystyce [w:] Biuletyn Szadkowski nr 10, 2010;
● Nejman E. H., Wypisy z aktów notariuszy szadkowskich 1809-1873 (opracowanie), Zduńska Wola 2013;
● Obywatele ziemscy według powiatów [w:] Adressbuch fur Industrie, Handel und Landwirtschaft (Księga adresowa dla przemysłu, handlu i rolnictwa) unter Benutzung amtlicher Quellem hrsg. von Rudolf Mosse. cz. III, 1917;
● Pawiński A., Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. II, Wielkopolska, [w:] Źródła dziejowe, t. XIII, Warszawa 1883;
● Polska 1926. Portret zbiorowy II RP - www.polska1926.eu;
● Przegląd Leśniczy, marzec 1926;
● "Regestr Diecezjów" Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-84 do druku podał Sławomir Górzyński;
● Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 2, Województwo łódzkie, Warszawa 1925;
● Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1880-1902, t. VIII;
● Szymczak J., Tenutariusze dóbr pabianickich kapituły krakowskiej (do końca XV w.), [w:] „Pabianiciana”, t. 1, Pabianice 1992;
● Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policyi, t. 1, 2, Warszawa 1827;
● Taryfa podymnego z 1775 r. ["Verzeichniß aller adelichen, geistlichen und königlichen Oertern in Polen, nach den Woiwodschaften und Districten, und mit Bemerkung der Anzahl der Rauchfänge in jedem Orte."];
oraz
● Księgi ziemskie sieradzkie, ks. 5, AGAD;
● Acta retenta der Südpreuss[iche] Creis Justiz Commission zu Sieradz in sachen der Gräfin v[on] Kossakowska kontra Vincent v[on] Szulmierski, Archiwum Państwowe w Sieradzu, sygn. 41/75/0/-/469;
● Akta Parafii Górka Pabianicka 1855/42, 1858/77.
Mapy:
● Mapa Pertheesa - K. de Perthees, Mappa szczegulna Woiewodztwa Łęczyckiego, 1793, skala 1:225 000;
● Mapa Gilly'ego - Gilly, Spezialkarte von Südpreussen, Berlin 1802-1803;
● Mapa zachodniej Rosji - Karte des Westlichen Russlands 1892-1921, skala 1:100 000;
● Mapa WIG (Wojskowy Instytut Geograficzny). Mapa Szczegółowa Polski (1929-39; wydanie niemieckie 1944), skala 1:25 000.